Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In het risicoregister hebben wij alle bekende risico’s in beeld gebracht, beoordeeld en geanalyseerd. Vervolgens geven wij aan hoe wij met het risico willen omgaan in termen van beheersing. De risico’s zijn gekwantificeerd en de risicoscore is bepaald. Per risico geven we het financiële belang aan, vervolgens bepalen wij de kans dat het risico zich daadwerkelijk voordoet, uitgedrukt in een percentage. Hierna hebben wij de risicoscore bepaald door het financieel belang te vermenigvuldigen met de kans.

Klasse-indeling
De gehanteerde klasse-indeling ziet er als volgt uit:

Beheersen van risico’s
In deze fase bepalen wij oplossingen om de benoemde risico’s te beheersen. Het is van belang dat wij ook iets met de risico’s doen. Voor elk risico maken wij een keuze uit de volgende vier maatregelen:

1. Beëindigen (B)

Dit houdt in dat wij beleid waar een risico door ontstaat (adviseren te) beëindigen, op een andere manier vorm geven of geen beleid starten dat een risico met zich meebrengt. Ook kunnen wij werkprocessen zodanig invullen, dat we bepaalde risico’s vermijden.

2. Verminderen (V)

Door het risico af te dekken middels een verzekering, een voorziening of een ander budget in de begroting kunnen wij het risico verminderen. Hiermee beperken we dus de gevolgen van een risico. Tevens kan verminderen betekenen, het aanpakken of wegnemen van de oorzaak van het risico.

3. Overdragen (O)

Dit kan door het beleid dat een risico met zich meebrengt, uit te laten voeren door een andere betrokken partij, die daarbij ook de financiële risico’s overneemt.

4. Accepteren (A)

Als wij een risico niet (kunnen) vermijden, verminderen of overdragen accepteren wij het risico en moeten wij de eventuele financiële schade volledig middels de weerstandscapaciteit  afdekken. Dit betekent niet dat het risico niet beïnvloedbaar is en dat we het daarom maar moeten accepteren. Het betekent dat wij het risico op dit moment accepteren en niet op één of andere wijze afdekken. Mocht de wens bestaan om het risico in de toekomst anders te beheersen dan moeten we kiezen voor beëindigen, verminderen of overdragen .

Bij dit onderdeel presenteren wij de risico's. Wij hebben een inventarisatie uitgevoerd, de risico's geanalyseerd en beoordeeld en vervolgens zoveel als mogelijk gekwantificeerd.

We kunnen de risico’s als volgt onderverdelen:

- Financiële risico’s

• Open-einde regelingen
• Verbonden partijen
• Grondexploitatie
• Grote projecten
• Overige financiële risico's

1. Aansprakelijkheid (totaal risico € 250.000)

Nalatigheid of onrechtmatig handelen
De risico’s zijn in de meeste gevallen beperkt, doordat waar mogelijk verzekeringen zijn afgesloten. Ook hebben wij in de begroting diverse budgetten beschikbaar, bijvoorbeeld om ons eigen risico af te dekken.

Wateroverlast
Voor aansprakelijkheidsstellingen als gevolg van wateroverlast na hevige regenval hebben wij ons als gemeente altijd nog kunnen beroepen op overmacht.
Aangezien we als gemeente verplicht zijn om zogenaamde stresstesten uit te voeren kunnen we dit niet meer tot in lengte van dagen volhouden.
In grote delen van de gemeente zijn inmiddels voorzieningen getroffen.
We gaan ervan uit dat een dergelijke situatie 1 keer in de 25 jaar kan voorkomen. Voor de schade voor de gemeente in dat geval gaan we uit van een bedrag van € 1.000.000.

Planschade / nadeelcompensatie
Planschade dekken we zoveel mogelijk af in contracten met ontwikkelaars. In geval van een gemeentelijke ontwikkeling (waar geen verhaal kan plaatsvinden), houden we hier bij de kredietvotering rekening mee.
Er loopt een aanvraag (zendmast Oranjelaan), De aanvraag is afgewezen, tegen de afwijzing staat nog beroep open, het bedrag is niet bekend. We maken wel kosten voor advisering.
Nadeelcompensatie
De gemeente wordt heel sporadisch aangesproken op een schadevergoeding ten gevolgen van rechtmatig overheidshandelen. Als een inwoner of bedrijf van mening is meer dan gemiddeld getroffen te zijn door rechtmatig gemeentelijk handelen dan kan men een claim indienen. Als is getoetst dat de claim aan bepaalde voorwaarden voldoet schakelt de gemeente een deskundig bureau in. Aan de hand van wetgeving wordt beoordeeld of er een oorzakelijk verband bestaat. Is dat het geval dan wordt de geclaimde schade beoordeeld. Op de vastgestelde schade wordt het bepaald hoe hoog het maatschappelijk of het ondernemersrisico is. Dit wordt dan op de vastgestelde schade in mindering gebracht. De materie is heel specialistisch waardoor de kennis van een deskundige noodzakelijk is.

Schadeclaims
De gemeente loopt altijd het risico op schadeclaims. Over het algemeen zijn dit langlopende procedures waarvan de risico's moeilijk in te schatten zijn. Daarom is hiervoor in de exploitatie geen raming opgenomen. Om de risico's toch mee te kunnen nemen in deze paragraaf, zijn we uitgegaan van een totaal bedrag van € 1 miljoen met een kans van 20%.

2. Eigendommen (totaal risico € 114.000)

Eigen risico schadegevallen
De risico’s met betrekking tot onze eigendommen hebben wij aanzienlijk beperkt door het afsluiten van brand- en stormverzekeringen. Hiervoor geldt een eigen risico van € 2.500 per gebeurtenis. Zaken als bijvoorbeeld vandalisme zijn uitgesloten van de verzekering.

Schade door vandalisme/diefstal (in de openbare ruimte)
Graffitischade is niet verzekerd, vandalismeschade wel voor zover het per geval het eigen risico van € 2.500 te boven gaat. De kosten vangen we op binnen de normale budgetten en leiden niet tot grote overschrijdingen. We maken ook bewuste keuzes bij het gebruik van materialen in de openbare ruimte, risicomijdend. We hebben in de begroting ook een budget geraamd voor het schoonmaken van graffiti.

Onderhoud gemeentelijke gebouwen en terreinen
Wij voeren voor onze eigendommen planmatig beheer en onderhoud uit. Dit doen wij op basis van de beheerplannen en actuele inspecties. De noodzakelijke dotaties aan de onderhoudsvoorzieningen zijn in 2020 geactualiseerd. Er bestaat altijd het risico dat het budget voor groot onderhoud  niet toereikend is, omdat er onverwacht, onvoorzien onderhoud nodig kan zijn, waarmee we in de ramingen geen rekening hebben gehouden.

Onderhoud wegen
Er bestaat altijd het risico dat het budget voor groot onderhoud wegen niet toereikend is, omdat er onverwacht, onvoorzien onderhoud nodig kan zijn, waarmee we in de ramingen geen rekening hebben gehouden. We hebben de bezuiniging op onderhoud wegen teruggedraaid. Hierdoor is het risico verlaagd.

Gladheidsbestrijding
Er bestaat altijd het risico dat het budget voor gladheidsbestrijding niet toereikend is, omdat de weersomstandigheden slechter kunnen zijn dan waarmee we in de raming rekening hebben gehouden.
De gemeente heeft ten aanzien van dit onderdeel een inspanningsverplichting, geen resultaatverplichting.

Zwembad
Temperatuurschommelingen kunnen nadelige gevolgen hebben voor de tegelvloer. De kans is niet groot, maar mocht dit risico zich voordoen, dan schatten wij de kosten in op ongeveer € 100.000 voor de tegelvloer en € 60.000 aan gederfde omzet.

Niet bereikbare en/of beheerbare rioleringen
In onze gemeente ligt zo’n 21 km riolering die gewoonweg niet meer bereikbaar is voor beheer en onderhoud. Van deze 21 km zijn de meeste leidingen van een relatief kleine diameter en mochten hier problemen zijn dan kan hier relatief snel en simpel ingegrepen worden.
Zo’n 5 km is van een iets grotere diameter en heeft een redelijke tot behoorlijke afvoerfunctie. Deze leidingen liggen ook dusdanig dat wanneer hier problemen optreden dit aardig in de papieren zal gaan lopen.
Uitgaande van een vervangingsprijs van € 450/m schatten wij de schade per gebeurtenis op € 50.000 met een kans van 15%.

Ruiming explosieven
Er is een risico dat we bij grondwerken explosieven aantreffen waarvoor onderzoeken, dan wel ruimingen moeten plaatsvinden. De kosten hiervan ramen we zoveel mogelijk vooraf in de projectkosten en/of brengen we in rekening bij de ontwikkelaars. Daarnaast declareren we een deel van de kosten bij het Rijk (70%).

Bodemsanering
Op basis van de bodemkaart van onze gemeente bekijken we of er aanleiding is op basis van onder meer historische gegevens of verkennend onderzoek noodzakelijk is. Indien een locatie verdacht is maken we op basis van dit onderzoek een inschatting van de kosten. Tijdens het werk voeren we partijkeuringen uit op vrijgekomen grond. Bij het aantreffen van ernstige verontreiniging kan dit tot aanzienlijke verwerkingskosten leiden.
Teerhoudend asfalt: In asfalt kan altijd een gedeelte tevoorschijn komen waar nog teer in verwerkt is; zeker in oude reparatievakken of onderlagen van voor 1991, vanaf toen is het verboden.
Het is onmogelijk om de hele asfaltconstructie van te voren te bemonsteren om zeker te weten dat het schoon is. Afhankelijk van het project dan dit mee of tegenvallen.

Archeologie
We lopen het risico op archeologische vondsten bij projecten in de openbare ruimte. Dit risico inventariseren we door middel van het maken van proefsleuven voor de start van een project.

3. Bedrijfsvoering (totaal risico € 460.000)

Bedrijfsongevallen
Wij hebben de "Goed Werkgeverschapsverzekering" afgesloten. Werkgevers hebben de wettelijke zorgplicht voor de veiligheid van werknemers en die zorgplicht wordt uitgebreid. De werkgever is aansprakelijk voor bedrijfsongevallen en beroepsziektes van werknemers. Ook molest is meeverzekerd. Naast ambtenaren vallen ook raadsleden, wethouders en de burgemeester onder de polis.

Fraude en diefstal
De huidige economische ontwikkelingen kunnen voor de gemeente leiden tot verhoogde prikkels of gelegenheden tot het doen van of meewerken aan fraude.
Er zijn fysieke en/of administratieve maatregelen genomen (functiescheiding, procesbeschrijvingen). De interne controle richt zich ook op deze zaken. Gezien er nooit een aanspraak is gedaan en er steeds minder met contant geld wordt gewerkt is de polis per 31-12-2021 beëindigd. Dit ook omdat de interne controle en de administratieve processen goed op orde zijn.

Afwezigheid van personeel wegens ziekte of anderszins
Kennis en kunde zijn (tijdelijk) niet beschikbaar waardoor de kwaliteit van de organisatie en de door de organisatie geleverde producten lager worden. Uitgangspunt bij ziekteverzuim is een interne oplossing en geen externe inhuur, afhankelijk van de duur van de afwezigheid en taak. Totstandkoming inschatting: loonsom € 19.173.796 x 7,41% (bron: loonsom begroot 2023; ziekteverzuimpercentage over 2021)  = € 1.420.778.

Vertrek personeel
Als gevolg van vertrek van personeel kunnen er kennis en kunde verloren gaan. Daarnaast is er bij het huidige personeel veel ervaring en kennis van de lokale situatie aanwezig, welke bij vertrek verloren gaat. Dit kan leiden tot inefficiëntie.

ICT
Computeruitval kan tot gevolg hebben dat we onze dienstverlening niet meer uitvoeren en onze medewerkers niet meer optimaal kunnen werken. Vooral de laatste tijd zijn bedreigingen van virussen in het nieuws, hetzelfde geldt voor datalekken.

Informatiebeveiliging en cybercrime
Informatiebeveiliging is steeds actueler. Er is weliswaar steeds meer aandacht voor, maar het risico wordt ook steeds groter. Denk hierbij aan datalekken. Er is vooralsnog besloten om geen cybercrime verzekering af te sluiten, maar de actuele ontwikkelingen laten zien dat de risico's groter zijn.
Bij de IRVN heeft men een goed doordacht plan opgesteld hoe men hackers kan weren. Daarbij is ingezoomd op Preventie, Detectie en Eliminatie. Dit is ook financieel vertaald in een aanvullende bijdrage aan de IRVN voor dit onderwerp. Hoe goed je de beveiliging ook op orde hebt, het garandeert niet dat hacken onmogelijk is. Hackers bedenken steeds weer nieuwe mogelijkheden en schade ten gevolge daarvan is niet uit te sluiten.
Vooralsnog is het risico door de gemeente niet verzekerd.

4. Financieel (totaal risico € 2.335.000)

De risico's bij dit onderdeel hebben betrekking op open-einde regelingen, verbonden partijen, grondexploitatie, grote projecten en overige financiële risico's.

Open-einde regelingen (totaal risico € 652.000)

Doelgroepenvervoer (Wmo-cliënten en leerlingen)
Op basis van de begroting 2023 houdt de DRAN voor volgende jaren rekening met een toename van het wmo vervoer en leerlingenvervoer. We lopen het risico dat deze toename verder stijgt. Het risico voor de kostentoename schatten we in op 10% van € 1.002.000.

Nieuwe Wmo en Jeugdwet
De ramingen 2023 hebben we zo realistisch mogelijk ingeschat. Hierbij is rekening gehouden met de taakstellende bezuiniging. We lopen het risico dat de aanvragen en de duur van de zorg nog meer toenemen. Ook lopen we het risico dat we de nog resterende taakstellende ombuiging van ongeveer € 533.000 in de 2024 en 2025 niet halen. Daarnaast moet de nog vast te stellen hervormingsagenda jeugd leiden tot maatregelen die de kosten van jeugdhulp beperken. Het is onduidelijk wat dit (financieel) voor ons betekent. We schatten het risico in op 20% van € 17.269.000 en de kans hierop op 50%.

Beschermd Wonen
Beschermd wonen decentraliseert het Rijk vanaf 1 januari 2024 naar alle gemeenten. Er komt een nieuw objectief verdeelmodel en een overgangstermijn van 10 jaar. We verwachten dat we in de eerste jaren met de nieuwe verdeling uitkomen maar daarna niet meer. Voorlopig ramen we p.m..

Hulp bij het huishouden
De tarieven voor hulp bij het huishouden zijn onderbouwd en reëel.  We hebben in onze begroting 2023 € 4 mln aan kosten geraamd. Hierbij is rekening gehouden met een toename van aanvragen met 5%. Het risico dat dit verder toeneemt ramen we op 10% van € 4.036.000. De kans hierop schatten we in op 50%.

Af-/toename aantal uitkeringen Participatiewet PW / IOAW / IOAZ
In de begroting 2023 hebben we rekening gehouden met de vangnetuitkering. Toename van het aantal klanten leidt tot een hogere uitgaaf maar tegelijkertijd tot een hogere vangnetuitkering. De resterende eigen bijdrage voor de vangnetuitkering bedraagt 50% van € 211.000. Het risico schatten we in op 50% en de kans hierop op 25%.

Toename aanvragen bijzondere bijstand/armoedebestrijding
De uitgaven ramen we op € 1,93 miljoen. Het risico dat de uitgaaf verder toeneemt, is aanwezig. Dit risico schatten we in op 10% en de kans hierop op 25%.

Toename aanvragen schuldhulpverlening
De kosten voor schuldhulpverlening bleven afgelopen jaren binnen de raming. We lopen het risico dat het aantal aanvragen groter is dan waarmee we in de begroting rekening gehouden hebben. Het risico schatten we in op 50% en de kans hierop op 25%.

Toename aantal Bbz regeling (leningen)
We lopen het risico dat het aantal aanvragen groter is dan waarmee we in de begroting rekening gehouden hebben. Gezien de ervaring schatten we het risico in op 50% van € 100.000.

Toename aanvragen voorzieningen Wmo
In de begroting 2023 hebben we rekening gehouden met een toename van de kosten als gevolg van de aanbesteding en de overgang van de oude naar de nieuwe zorgaanbieder. Ook is rekening gehouden met hogere marktprijzen en een toename van woonvoorzieningen als gevolg van langer thuis wonen. We lopen risico als het aantal aanvragen groter is dan begroot. Het risico schatten we in op 10% van € 1.266.000 en de kans hierop op 50%.

ODRN
Het totaal van de risico's van de ODRN bedraagt € 1.225.000. De ODRN rekent vervolgens met een dempingsfactor van 0,6 omdat niet alle risico's zich tegelijkertijd zullen voordoen. 0,6 x € 1.225.000 = € 735.000. Als dekking voor optredende risico’s is binnen de ODRN in de vorm van een algemene reserve € 457.704 beschikbaar. Dit betekent dat er voor een bedrag van € 277.776 (€ 735.000 - € 457.704) geen dekking van de risico's is, en dat over de deelnemers verdeeld wordt. Het aandeel van Berg en Dal hierin bedraagt € 17.317.

Het verwachte resultaat van het boekjaar 2022 van de ODRN is ongeveer € 400.000 negatief. De ODRN verwacht dit ten laste te brengen van de eigen algemene reserve.

De invoering van de Omgevingswet is nu gepland op 1 januari 2023. Dit heeft gevolgen voor de werkzaamheden van de ODRN. Een deel van de werkzaamheden komt te vervallen en er komen ook andere taken.

Daarnaast overweegt de gemeente Nijmegen om vanaf het jaar 2024 de BRIKS-taken terug te nemen. Dit heeft uiteraard grote gevolgen voor de bedrijfsvoering van de ODRN. Op dit moment beraden wij ons welke gevolgen dit voor onze gemeente heeft en welke conclusies wij daaraan verbinden.

VRGZ
De algemene reserves C&R (Crisisbeheersing en Rampenplan) is onvoldoende op peil om daarmee de gewogen risico's volledig af te dekken. In het uiterste geval staan gemeenten garant voor het restant. Voor ons betekent dit theoretisch een risico van maximaal € 96.388. Dit is op basis van de begroting 2023 van de VRGZ.

MGR Werkbedrijf en ICT
De risico's van het werkbedrijf zijn gekwantificeerd in de begroting van het werkbedrijf. Aangezien het werkbedrijf geen algemene reserve mag aanhouden, moet elke gemeente haar risicodeel in de begroting opnemen. De verwachtingswaarde van de risico's wordt ingeschat op € 7,2 mln. en het risico op € 2,8 mln. Ons aandeel bedraagt daarin ongeveer 8,5% (begroting 2023 MGR).

IBO
In de begroting 2023 is rekening gehouden met een aantal onderzoeken door de sociale recherche. De kans is aanwezig dat meer onderzoeken plaatsvinden dan geraamd. Het risico schatten we in op 25% van € 83.000 en de kans hierop op 50%.

Grondexploitatie (risico € 30.000)

Toerekening apparaatskosten Grex
Om de risico’s te beperken hanteert de gemeente een overwegend faciliterend grondbeleid. De specifieke risico’s met betrekking tot de grondexploitaties zijn omschreven in de paragraaf grondbeleid.

Een ander risico schuilt in de toerekening van apparaatskosten aan de grondexploitaties.  Wanneer projecten niet doorgaan komen de apparaatskosten mogelijk ten laste van de exploitatie. Meer informatie over de complexen van de grondexploitatie staat in de paragraaf grondbeleid.

Economische risico's en vertraging
De risico's in de sfeer van de grondexploitatie hebben vooral te maken met algemene economische ontwikkelingen die leiden tot lagere opbrengsten of hogere kosten. Hier valt bijvoorbeeld te denken aan vertraging van bouwprojecten (vooral rentekosten), het terugtrekken van partners, of het lager uitvallen van grondprijzen ten opzichte van de ramingen. Hoewel de economische vooruitzichten weer wat gunstiger lijken te zijn, is het in de huidige economische situatie nog steeds de vraag of de geraamde opbrengsten van de bouwkavels kunnen worden gerealiseerd en op welke termijn. Om de economische risico’s te kwantificeren is uitgegaan van een scenario waarin de nog te realiseren opbrengsten na 1 januari 2022 10% lager uitvallen dan geraamd en de nog te realiseren kosten 5% hoger uitvallen dan geraamd in de meest recente rapportage grondexploitaties.

Grote projecten (risico € 76.000)

Toerekening apparaatskosten aan projecten
Er wordt risico gelopen ten aanzien van toegerekende apparaatskosten. Net zoals bij de grondexploitatie komen deze kosten, bij het niet doorgaan van de projecten, ten laste van de exploitatie.

Gemis subsidies als gevolg van uitloop projecten
Mislopen (provinciale) subsidies als gevolg van uitloop project over de subsidieperiode.

Overige financiële risico's (risico € 1.339.000)

BTW subsidies sport
De sportstichtingen kunnen geen inkoop-BTW meer terugvragen, maar kunnen wel een beroep doen op een subsidieregeling (BOSA) van het rijk. De maximale subsidie bedraagt 20% van de subsidiabele kosten. Voor deze regeling geldt echter een subsidieplafond en een minimumbedrag aan uitgaven. Wanneer de subsidieaanvragen niet gehonoreerd worden lopen we het risico dat de investeringslasten met 20% toenemen. In het meerjarig investeringsplan 2022 (investeringen in sportcomplexen) is voor 2022 geen investeringen geraamd omdat geen aanvraag is ingediend. Daarom ramen we p.m. .

Loon- en prijsontwikkeling
De huidige Cao loopt tot 1 januari 2023. We hebben de lonen met 3,6% verhoogd voor 2023 conform de ramingen van het Centraal Planbureau. Het is niet duidelijk of dat dit voldoende is en/of in de nieuwe CAO compensatie volgt voor de hoge inflatie. We ramen een risico van 2,4% extra loonstijging (totaal is dan 6%) met een gemiddelde kans van 50%. Overigens worden we normaal gesproken gecompenseerd in de algemene uitkering voor CAO aanpassingen.
De begroting is zowel aan de baten- als aan de lastenkant gebaseerd op contante prijzen. Per taakveld maken we bij het opstellen van de begroting een reële en actuele inschatting van de kosten. De hoge inflatie in 2022 van de energielasten en marktprijzen hebben we zo goed mogelijk proberen in te schatten voor de begroting 2023. Grote onzekerheid heerst hoe de inflatie zich zal ontwikkelen. Hiervoor hebben we een stelpost in de begroting opgenomen van € 1.000.000.

Algemene uitkering
Het rijk heeft het accres voor wat het volumedeel voor de jaren 2022 tot en met 2025 bevroren. Dit betekent dat de algemene uitkering niet meer onderhevig aan de schommelingen van de rijksuitgaven. Voor de loon - en prijsontwikkeling vindt wel bijstelling van de algemene uitkering plaats. Na 2025 is er sprake van een financieel ravijn omdat de aanvullende middelen uit het Regeerakkoord tot 2026 lopen. En ook de opschalingskorting die tot 2026 bevroren was, voert het rijk weer op. In de raming 2026 hebben we hiermee rekening gehouden en de VNG is met het Rijk in gesprek over een stabiele en reële algemene uitkering vanaf 2026.
De herijking van de algemene uitkering heeft het Rijk voor een groot deel verwerkt in de uitkering voor 2023. Er vinden nog vervolgonderzoeken plaats, die mogelijk tot bijstelling van de algemene uitkering leiden.
Vooralsnog schatten we het totale risico met betrekking tot de algemene uitkering in op 2,5% van € 65,6 mln is € 1,64 mln. De kans hierop is 25%.

Corona / Covid-19
In de begroting 2023 hebben we geen rekening gehouden met extra uitgaven of derving van inkomsten als gevolg van een eventuele coronacrisis. Mocht dit zich voordoen dan verwachten we dat het Rijk de financiële gevolgen hiervan  net zoals in voorgaande jaren financieel compenseert.  Voorlopig ramen we p.m. .

Overig
Dit betreft risico's met betrekking tot ontwikkelingen van pensioenpremie, renterisico, dividenduitkeringen, decentralisatie van rijkstaken, ontvangen van bezwaarschriften, garanties en borgstellingen, hypotheken voor personeel, wachtgeld/pensioenen voor bestuurders, eigendommenadministratie gemeentelijke gronden.